Tokayev, Kazakistan'da Yönetim Sistemini Neden Değiştiriyor?
HABERRUS - Cumhurbaşkanı Tokayev'in Senato'yu kaldırma ve parlamentoyu tek meclise indirme planı, ülkedeki siyasi dengeyi yeniden şekillendirecek.
2027 yılında referandumuna gidecek Tokayev'in amacı, Nazarbayev döneminin mirasını dönüştürmek olarak yorumlanıyor.
Kazakistan Cumhurbaşkanı Kasım Cömert Tokayev, ülkenin siyasi sistemini kökten değiştirecek bir anayasal reform planını duyurdu.
Tokayev, halka hitaben yaptığı yıllık konuşmasında, 2027 yılında bir referandum düzenlenerek Senato'nun (üst meclis) kaldırılmasını ve parlamentonun tek meclisli (unicameral) bir yapıya dönüştürülmesini teklif etti. Ayrıca, gelecekte milletvekillerinin sadece parti listelerinden seçilmesi öngörülüyor.
"Güçlü Cumhurbaşkanı - Etkili Parlamento" Modeli Korunacak
Tokayev, reformun amacının siyasi sistemin kurumsal temelini güçlendirmek olduğunu belirterek, "Temel modelimiz olan 'güçlü cumhurbaşkanı - etkili parlamento - hesap veren hükümet' modeli korunacaktır" dedi.
Cumhurbaşkanı, 1995'te "zor ve istikrarsız koşullarda" kurulan Senato'nun artık "ulusal konsolidasyona" engel olduğunu savundu. Tokayev, kendisinin de on yıldan fazla başkanlık yaptığı bu kurumu lağvetmenin kendisi için zor olduğunu, ancak ülkenin geleceği için gerekli gördüğünü ifade etti.
Tokayev'in İktidar Sonrası için Hazırlık mı?
Reformlar, Tokayev'in 2022'de ilan ettiği ve Nazarbayev'in "süper başkanlık" sisteminden uzaklaşmayı hedefleyen "İkinci Cumhuriyet" sürecinin bir devamı olarak görülüyor. Tokayev'in 2029'da sona erecek olan görev süresi düşünüldüğünde, bu değişikliklerin onun iktidardan ayrılma sürecine hazırlık niteliği taşıdığı yorumları yapılıyor.
Uzmanlar, Tokayev'in görev süresini sıfırlama (Nazarbayev'in yaptığı gibi) yoluna gitmek yerine, kontrollü bir siyasi geçiş planladığını düşünüyor.
Politik Analistler Reformları Nasıl Yorumluyor?
Politika analisti Roman Yuneman'a göre, bu reformlar Tokayev'in 2022 protestolarından sonra benimsediği "kontrollü demokrasi" çizgisinin bir parçası. Yuneman, Senato'nun kaldırılmasını şu şekilde yorumluyor:
- Mirasla Hesaplaşma: Nazarbayev döneminin siyasi mirasının sistematik olarak tasfiye edilmesi.
- Yerel Elitleri Zayıflatma: Bölgesel elitlerin Senato'daki lobi gücünün azaltılması.
- Merkezileşme: Etnik temsilin önemli bir kurumu olan Kazakistan Halkları Meclisi'nin etkisini azaltarak toplumu daha monolitik hale getirme çabası.
Yuneman, tek meclise geçişin ve tamamen parti listeli seçim sisteminin, teoride parlamentoyu güçlendirse de, pratikte iktidar partisi "Amanat"ın (eski Nur Otan) kontrolü devam ettiği sürece gerçek bir denge unsuru yaratmayacağını belirtiyor. Ancak, yeni sistemde Meclis (Majilis) Başkanı'nın siyasi ağırlığının artacağını ve bu makamın Tokayev'in potansiyel bir siyasi halefi için bir basamak olabileceğini öne sürüyor.
Mali Tasarruf ve Verimsizlik Eleştirileri
Reformun bir diğer gerekçesi de maliyet ve verimlilik. Bir senatörün yıllık maliyetinin yaklaşık 30 milyon Rus rublesi (yaklaşık 1.1 milyon TL*) olduğu belirtiliyor. Senato'nun kaldırılmasıyla bütçeden önemli bir tasarruf sağlanacağı ifade ediliyor. Ayrıca, Senato'nun uzun süredir "siyasi bir huzurevi" olarak eleştirilmesi ve parlamentonun iki kanadının genellikle uyum içinde çalışıp gerçek bir denetim işlevi görmemesi, tek meclisli sisteme geçişin halk nezdindeki meşruiyetini artırıyor.
Özetle, Tokayev'in reformları, Kazakistan'ı daha merkezi ve partiler üstü bir cumhurbaşkanlığı sistemiyle yönetilen bir devlete dönüştürmeyi hedefliyor. Değişiklikler, Tokayev sonrası dönemde siyasi iktidarın daha sorunsuz bir şekilde el değiştirmesine zemin hazırlarken, aynı zamanda eski siyasi yapıların etkisini azaltmayı amaçlıyor. Sürecin nihai sonucu, 2027 referandumu ve takip eden seçimlerle belli olacak.