Rusya ve Türkiye 90 yıl önce ilk anlaşmayı imzaladı

Türkiye Başbakanı Recep Tayyip Erdoğan’ın 15-16 Mart’ta Moskova’ya yapacağı ziyareti Sovyet Rusyası ve Türkiye arasında imzanalan 1921 tarihi Moskova Anlaşması’nın 90.yıldönümüne rastlaması sembolik anlam taşıyor.

16 Mart 1921’te Moskova’da Sovyet Rusyası ve Türkiye arasında Dostluk ve Kardeşlik Anlaşması imzalandı. 1917 Bolşevik Devrimi’nin ardından Rusya’da başlayan İç Savaş ve Osmanlı’nın bağımsızlığının ayaklar altına düşmesi, iki halkı ortak mücadele için birleştirdi. Mustafa Kemal Atatürk, mücadele harekatını başlatırken, Vladimir Lenin liderliğindeki Sovyet Rusyası Türkiye halkının emperyalist güçlere karşı savaşması için yardıma koştu. Çünkü Rusya da o sıralar Beyaz Ruslara yardım eden yabancı güçlere karşı savaşıyordu.

26 Nisan 1920’de Atatürk, Sovyet Rusyası’na seslenerek diplomatik ve müttefik ilişkilerin kurulmasını önerdi. Mustafa Kemal’ın mektubunda askeri yardım isteği de yer alıyordu. Sovyet yönetimi teklife yeşil ışık yaktı. Birkaç ay içinde iki taraf arasında verimli yazışma, ziyaret ve temaslar gerçekleştirildi. Daha sonraki aşamalarda Sovyet Rusyası Dışişleri Komiseri G.Çiçerin ve Türk heyeti Güney Kafkasya konusunda ciddi görüş ayrılığına giriyor. Çiçerin Kafkasya'da Türkiye'ye ait bazı bölgelerin Ermenistan'a verilmesini istemesi üzerine antlaşmanın imzalanmasından vazgeçildi. Daha sonra Mustafa Kemal, Ali Fuat Paşa'yı Moskova elçiliğine tayin etti.

Ali Fuat Paşa heyeti 14 Aralık 1920'de Ankara'dan ayrılarak Moskova’ya hareket etti. Belli temasların ardından taraflar, 16 Mart’ta masaya oturarak Dostluk ve Kardeşlik Anlaşması’nı imzaladı. Antlaşmayı Türkiye tarafından Ali Fuat Paşa, Dr. Rıza Nur ve Yusuf Kemal Tengirşenk, Sovyet tarafından ise Dışişleri Komiseri Çiçerin ve Bolşevik Partisi Merkez Komitesi üyesi Kumuk (Dağıstan’ın Türkçe konuşan etnik halkı) asıllı Celal Edin Korkmazov imzaladı.

Antlaşmanın maddeleri şöyle sıralanıyordu:

1. Bir tarafın kabul etmediği antlaşmayı diğer taraf kabul etmeyecek.
2. Çarlık Rusya ile Osmanlı arasında imzalanan bütün anlaşmalar geçersiz sayılacak.
• Osmanlı Devleti ile ilişkisini kesen ilk Avrupa devletidir.
3. Sovyet Rusyası Misak-ı Milliyi tanıyacaktır.
• Misak-ı Milliyi tanıyan ilk Avrupa devletidir.
4. Kapitülasyonlar kaldırılacaktır.
• Kapitülasyonların kaldırılmasını kabul eden ilk devlettir.
5. Batum Gürcistan’a verilmek şartıyla doğu sınırımız kabul edildi.
• Misak-ı Milliden ilk taviz verildi.

Anlaşmanın önemi ise şöyle:

1. Sovyet Rusya ve TBMM karşılıklı olarak birbirini tanıdı.
2. Doğu sınırı güvenlik altına alındı.
3. Kurtuluş Savaşı’nda Sovyet Rusya’nın silah ve maddi yardımda bulunması sağlandı.

Rus Kommersant Vlast dergisi de Rusya devlet arşivlerinden edindiği belgelere dayanarak Moskova’nın o dönem Türkiye’ye yaklaşık 10 milyon altın ruble ve askeri malzeme yardımında bulunduğunu yazdı.

Fuad Seferov, Moskova, Cihan