"Rus elçi Kutuzov Harem’de"
Rus aylık Soverşenno Sekretno gazetesi, Rusya-Türkiye ilişkileriyle ilgili ilginç bir makaleyi ele aldı. Makaleye göre, 18. yüzyılın sonlarında Rusya başta Boğazlar konusu olmak üzere Osmanlı İmparatorluğu ile sorunlarını çözmeye çalışıyordu. Rusya çok deneyimli komutan Mihail Kutuzov’u İstanbul’a elçi olarak atıyor. Deneyimli istihbarat uzmanı da sayılan Kutuzov, Sultan 3. Selim’in annesini etkilemek için gizlice Harem’e girmiş. Olay İstanbul’u karıştırmıştı. Rus tarihinde Kutuzov’un geçmişiyle ilgili yazıda da kendisinin sultanın annesiyle görüşmeler yapabilmek için gizlice Harem’e girdiği kaydediliyor.
Gazetenin muhabiri Olga Dmitriyeva’nın kaleme aldığı “Kutuzov Harem’de” başlıklı yazısında 18. yüzyılda yaşanan siyasi olayları anlatılıyor. Eylül 1793’te Rusya Çariçesi 2. Katerina ünlü komutan Kutuzov’u İstanbul’a elçi olarak atıyor. 1787-92 yıllarında yaşanan Rus-Türk savaşları yeni bitmiş ve Rusya’nın Osmanlı ile ilgili başka planları vardı. Başta Boğazlar olmak üzere Rusya, Osmanlı ile ilişkilerini düzeltmeye çalışıyordu. Fakat Rusya Osmanlı yönetiminde güçlü istihbarat ağını da kurmayı planlıyordu. Rus-Türk savaşının kahramanı Kutuzov’un tilki zekası dillere destan idi. Rus komutan Kırım’da faaliyet gösterebilmek için bir Tatar öğretmene iyi para vererek Türkçe öğreniyor. Kutuzov’un Kırım’da böyle başarılı faaliyeti 2. Katerina ve sağkolu Prens Grigori Potyomkin’in dikkatini çekiyor. Potyomkin aynı zamanda Rusya’nın güney topraklarından sorumlu valisi idi. Potyomkin’in kafasında Osmanlı’yı İstanbul boğazlarından atmak ve Rum İmparatoluğu’nu kurmayı öngören “Rum projesi” başlıklı planı vardı.
Kutuzov göreve gelir gelmez Osmanlı ordusuyla ilgili gizli bilgileri toplamaya başladı. Osmanlı yönetimi yeni elçiyi güzel törenle kabul ediyor. Eski elçiden farklı olarak daha pahalı pırlanta ve altın hediyeler gönderiyor. Osmanlı Kutuzov’a cesur bir savaşçı olarak saygı duyuyordu. 1 Kasım 1793'te Sultan Kutuzov’u kabul ediyor. Görüşmede Rus gemilerinin Boğazlar’dan geçmesiyle ilgili hassas konu masaya yatırıldı. Daha sonra Sultan kendi kurmaylarıyla istişare yapıyor. İstişarede deniz amiralı Şeremet Bey Rus gemilerinin boğazlardan geçmesine kesinlikle karşı çıkıyor. Osmanlı kurmaylarından biri sultana, “Bu aynı zamanda Rusların Harem’e girmesine izin vermek gibi bir şey” dedi. Daha sonra bu bilgiler Kutuzov’a aktarılınca Rus elçi gülerek, Harem harem olabilir, ama görev de görevdir” diyor.
Rus elçi Kutuzov Harem sözünü duyunca aklına başka bir fikir doğuyor. Elçi, Sultan’ın Gürcü asıllı annesi Mihrişah Valide’nin Harem’de olduğunu biliyordu. Ve Valide’nin oğlu üzerinde güçlü etkisini de öğrenmişti. Boğazlarla ilgili görüşmeler çıkmaz sokağa girdiği zaman Kutuzov hemen harekete geçti: Rus elçi risk alarak (bunun suçunun idam cezası olduğunu biliyordu) gizlice Harem’e giriyor. Elçi girişte koruma müdürüne değerli hediye veriyor. Kutuzov’un daha önce Harem koruma yetkilileriyle tanıştığı da iddia ediliyor. Valide Kutuzov’u samimi şekilde kabul ediyor. Başta Boğazlar olmak üzere bazı konular görüşülüyor. Rus elçinin Harem’e gizli girmesi tüm İstanbul’u ayağa kaldırdı. Her yerde dedikodular dolaşıyordu. Sultan suçluların sert cezalandırılacağını duyurdu. Fakat Kutuzov’dan iyi hediye alan Harem koruma müdürü, “Kutuzov 2. Katerina’nın en yakın arkadaşı” diyor. Tarihçilere göre Sultan bu olayla ilgili Rusya ile ilişkilerin gerginleşmesini istemiyordu.
Rus tarihçiler Kutuzov’un Harem ziyaretinin ikili ilişkilere fayda sağladığı görüşünde. Mihrişah Valide, oğluna bazı önerilerde bulunuyor. Osmanlı Fransa’ya karşı Rusya ile koalisyona girmeye razı oldu. 1798’te iki devlet ittifak kuruyor. Rus donanması İstanbul Boğazı’ndan geçiyor. 1794’te görevini tamamlayan Elçi Kutuzov, 1812 yılında Rusya’ya saldıran Napolyon ordusunu da yenmişti.
Fuad Seferov, Moskova, Cihan