Domates fiyatları uzun zamandır Türkiye gündemindeki yerini korumaya devam ediyor. Özellikle Ramazan ayında bir önceki yıl ile kıyaslandığında fiyatı en çok artan ürünün domates olması tüketiciyi zora sokuyor. Diğer yandan Rusya ile Türkiye arasında 'domates' savaşları ise halen devam ediyor.

Geçtiğimiz hafta içinde Irak'ın Türkiye'den domates ithalatına son verdiği açıklaması tartışmalara yeni bir boyut kattı. Irak Tarım Bakanlığı, yerel üretimin desteklenmesi, Necef ve Kerbela Vilayetlerindeki yerel üretimin artması, yerel üretimin talebi karşılayacağı beklentisiyle 21 Mayıs tarihinden itibaren Türkiye'den domates ithalatının durdurulacağını belirtti.

BBC Türkçe servisi, domatesin ekonomik olarak Türkiye gündeminde neden bu kadar çok yer kapladığını 5 soruda araştırdı:

1. Domates fiyatları gerçekten yükseldi mi?

Türkiye İstatistik Kurumu'nun (TÜİK) en son açıkladığı verilere göre Nisan ayında domates yüzde 61 ile fiyatı en çok artan ürün oldu. Türkiye Ziraat Odaları Birliği (TZOB) Genel Başkanı Şemsi Bayraktar, Nisan yaptığı açıklamada markette en fazla fiyat artışının yüzde 37,24 ile patateste, yüzde 34,13 ile domateste yaşandığını belirtti.

Geçtiğimiz haftalarda İstanbul'da domatesin kilosu ortalama 6 liradan alıcı buluyordu. Ancak Ramazan ayıyla beraber fiyatlarda sert düşüşler yaşandı; domates kilosu bir liranın altına indi.

Yine Bayraktar'ın yaptığı en son açıklamaya göre bu yıl ile geçen yılın Ramazan öncesi fiyatları karşılaştırıldığında market raflarında fiyatı en çok artan ürün domates oldu. Domatesin geçen yıl Ramazan ayına göre yaşadığı fiyat artışı yüzde 103,25 oldu.

2. Domates fiyatlarındaki yükselişin sebebi nedir?

Türkiye Ziraat Odaları Birliği (TZOB) Genel Başkanı Bayraktar, Nisan ayında domates fiyatlarındaki yükselişin sebebini, "Domateste örtü altında ara dönem olmasına bağlı olarak hasat edilen ürün miktarındaki azalma fiyatlarda artışa yol açtı" diyerek açıklamıştı.

Uzmanlar, domateste sera ürünlerinin piyasaya girmesi ile beraber fiyatlarda artış yaşandığını ancak tarla domateslerinin piyasaya çıkmasıyla domates fiyatlarında düşüş olacağını vurguluyor.

Bir diğer kaynağa göre ise Antalyalı domates üreticileri fiyatlardaki artışın sebebi olarak bu yıl çok sert geçen kış nedeniyle yaşanan verim düşüklüğünü ve Irak'a ihracat artışını gösteriyor.

3. Türkiye ve Rusya arasındaki domates tartışması neden kaynaklanıyor?

Türkiye'nin Kasım 2015'te bir Rus savaş jetini düşürmesinin ardından Rusya, arasında domatesin de olduğu 21 tarım ürününün Türkiye'den ithalatına yasak getirdi. Yasak gelmeden önce Türkiye, Rusya'ya 260 milyon dolarlık bir domates ihracatı gerçekleştiriyordu.

İki yıl içinde ilişkilerin normalleşmesiyle bu yasaklar teker teker kaldırıldı. Ancak Mayıs ayında kriz nedeniyle ticari ilişkilere getirilen engellerin kaldırılması için iki ülke ortak bir bildiriye imza atsa da Rusya'nın domates ithalatına uygulananan kısıtlamaları kaldırmayacağı bildirildi.

4. Rusya'nın Türkiye'den domates ithalatı yasağına gösterdiği gerekçe nedir?

Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, 'Türk domateslerinin lezzetli' olduğunu söylese de Rusların yerel üreticiyi desteklemek için Rus domatesi yemesi gerektiğini belirtti. Putin, "Üreticilerimiz büyük krediler aldılar ve bu iklimde sera kurmak uzun süreli bir yatırım istiyor. Bu yüzden bu alandaki kısıtlamalar sürdürülecek." dedi.

Rusya Başbakan Yardımcısı Arkadi Dvorkoviç ise domates endüstrisindeki kısıtlamaların 3-5 yıl daha sürebileceğini aktardı.

Ancak bazı kaynaklarda Rusya'nın başka ülkelerden (örn. Fas) domates ithalatına devam ettiğinin yer alması Türkiye'nin tepki göstermesine neden oldu.

5. Türkiye'nin Rusya'nın domates ithalatı yasağına cevabı ne oldu?

Rusya'nın Türkiye'den domates ithalatına getirdiği yasağa Türkiye'nin cevabı buğday başta olmak üzere Rusya'dan gelen ve vergi uygulanmayan bazı tarım ürünlerine yüzde 130 gümrük vergisi uygulanması oldu. Rusya Tarım Bakanı Aleksandr Tkacev, bu karar ile 'sırtından bıçaklandıklarını' söyledi.

Ancak iki ülkenin liderleri arasında 3 Mayıs'ta yapılan zirveden sonra bu yasağın kalktığı açıklandı. Ekonomi Bakanı Nihat Zeybekci de Rusya'dan buğday ithalatının 8 Mayıs'ta başladığını duyurdu.

Ancak Kremlin sözcüsü Dmitry Peskov ise geçtiğimiz hafta ithalata Türkiye'nin bazı sınırlamalar getirdiğini söyledi.

Reuters haber ajansı da Türkiye'nin Rus buğday ihracatçılarına yüzde 20-25'lik yeni bir kota getirdiğini kaleme aldı.

Türkiye Ekonomi Bakanlığı yaptığı açıklamada sınırlama iddialarını reddetti.

"Domates gibi şeylere takılmak istemiyoruz"

Başbakan Yardımcısı Mehmet Şimşek ise geçen hafta yaptığı açıklamada, "Rusya çok önemli bir komşu, çok önemli bir ticaret ortağı ve biz bunun devam etmesini, gelişmesini istiyoruz. Yani domates gibi şeylere falan takılıp kalmak istemiyoruz." dedi.

Reuters Türkiye'den üst düzey bir ekonomi yetkilisine dayandırdığı bir başka haberinde ise Türkiye'nin Rusya'ya Rus üreticilerin domates yetiştiremeyeceği dönemlerde ihracat yapılması teklifinde bulunduğunu söyledi.

Rusya'nın Türkiye'ye karşı uyguladığı domates yasağı hali hazırda devam ediyor. Türk çiftçiler, yasak kalkmazsa bu sezon domatesin ucuz fiyattan salçaya gideceğini, emeklerinin heba olacağını, yasakların devam etmesi durumunda da başka meyve-sebzeleri yetiştirmeye yöneleceklerini söylüyor.

Selim Saygıner, Haberrus