Rusya’nın yeni küskünleri Belarus ve Özbekistan
Sovyetler Birliği’nin dağılmasının ardından Bağımsız Devletler Topluluğu (BDT) altında arka bahçesini toparlamaya çalışan Moskova, ‘yaramaz çocuklar’ Ukrayna ve Gürcistan nedeni ile istediği hedefe ulaşamadı. Ekonomik ve askeri alanda derinleşme sağlayamayan BDT’den Gürcistan resmen ayrıldı. 8 Ağustos’da Gürcistan’la gerçekleşen savaş ve ardından iki ayrılıkçı bölgenin bağımsızlıklarının tanınması, Rusya’nın arka bahçesinde taşları yerinden oynattı. Gürcistan’a destek sağlamakla suçlanan Kiev, Rusya devlet başkanı Dmitri Medvedev’in ‘Rus düşmanlığı yapıyorsunuz.’ eleştirisine maruz kaldı. NATO’ya üye olmak için yola çıkan iki Cumhuriyet, şimdi kaybedilmiş ülkeler listesinde yer alıyor. Kremlin, önümüzdeki dönemde listenin genişleyecek olmasından endişe ediyor.
İki ayrılıkçı bölgenin bağımsızlıklarının tanınmasında Moskova’nın yanında yer almayan Belarus, şimdi küskünler listesinde ilk sırada yer alıyor. ‘Rusya’nın önünde diz çökmekten yorulduğunu’ söyleyen Belarus Cumhurbaşkanı Aleksander Lukaşenko Rusya devlet başkanı Dmitri Medvedev’le Soçi’de sorunları masaya yatırdı. Moskova, stratejik ortak olarak gördüğü, birlik devleti oluşturma yolunda önemli gelişmeler sağladığı Belarus’u Soçi’de ikna edemedi. Üç saat süren görüşmede sorunların giderilmesi için daha fazla gayret gösterilmesi kararı çıktı. Minsk, Rusya’dan aldığı kredinin son taksidinin ruble olarak ödenmesi teklifine kızgın. Belarus mallarına getirilen sınırlama, Minsk açısından bardağı taşıran son damla oldu. Belarus, eski Sovyet coğrafyasında Kollektif Güvenlik Anlaşması Örgütü bünyesinde oluşturulan ve NATO’nun alternetifi olacak ‘Hızlı Hareket Birliği’ içinde yer almayı reddediyor. Batı ülkelerinin olumlu sinyal gönderdiği Minsk’in Rusya’nın yakın çevresinden kopması, Moskova açısından büyük kayıp olacak.
Belarus’un Rusya’dan kredi talebinin yanısıra, doğalgaz alım fiyatları da iki ülke ilişkilerini geriyor. Gazprom 244 milyon dolarlık borcunu ödemediği takdirde Minsk’in gazını kesmekle tehdit etti. Fiyat anlaşmazlığı yüzünden oluşan faturayı Belarus ödemedi. Rusya başbakanı Vladimir Putin’in devreye girmesi ile sorun aşıldı. Piyasa fiyatlarını dayatan Rusya’yla Belarus arasında yeni gaz krizlerinin çıkma ihtimali yüksek. İki ülke arasında diğer bir sorun ise nükleer santral inşaatı. Çin, Almanya ve Fransa’nın tekliflerini kabul etmeyerek, ihalesiz Rusya’ya nükleer santral inşaatını veren Belarus, 9 milyar dolarlık iş için henüz anlaşmayı parafe etmedi. Santral için öngörülen 1,5 milyar dolarlık ilk krediye Moskova olumlu cevap vermezse, Belarus’un Çin alternatifini değerlendireceği kaydediliyor. Nitekim, Çin üst düzey yetkililerinin yarın Minsk’e bir ziyaret gerçekleştirmesi bekleniyor.
Moskova’nın diğer küskünü Özbekistan’ın Rusya ile sorunlu ilişkiler listesi ise daha kabarık. Özbekistan KGAÖ üyesi olmasına rağmen, ‘Hızlı Hareket Birliği’ içinde yer almayı reddetti. Taşkent’in Gürcistan savaşının ardından Moskova ile askeri ilişkilerde mesafeli durmayı tercih ettiği kaydediliyor. Taşkent oluşturulacak askeri birliğin, bölge ülkelerinin kendi aralarındaki sorunlarda kullanılmasını istemiyor. Özbekistan’a göre yeni birlik sürekli değil, gerektiğinde oluşturulabilecek bir yapıda olmalı. Taşkent’in 2005 yılında Andican’da gerçekleşen olaylara ABD’nin müdahalesi olduğu düşüncesi ile Rusya mihverine doğru kaydığı ve KGAÖ üyeliği ile ilgili anlaşmayı imzaladığı belirtiliyor. Bir diğer iddia da, Taşkent’in kendini Orta Asya’nın lideri olarak görmesi ve Kazakistan’la rekabet içinde olması.
Taşkent, Rusya çevresinde oluşturulan ekonomik birlik EurAsEC’ten de Aralık 2008’de ayrıldı. Özbekistan Kırgızistan’da kurulması planlanan ikinci Rus üssüne şiddetle karşı çıkıyor. Özbek lider İslam Kerimov, Rusya’nın Tacikistan’a inşa ettiği ve Medvedev’in açılışını gerçekleştirdiği hidroelektrik santral nedeni ile Moskova’ya kızgın. Kerimov, su kaynaklarının azaldığı gerekçesi ile santralin inşa edilmesini istemiyordu. Taşkent, ABD ile yeni bir askeri anlaşma imzalayarak Moskova’ya tavrını net bir şekilde ortaya koydu. Kırgızistan üssünün kapatılmasının ardından ABD, Özbekistan Navoi havalimanını Afganistan’a gerçekleşecek askeri olmayan kargolar için kullanacak. Gazprom’un Özbekistan doğalgaz sahasında yatırım yapmasını bekleyen Taşkent’in, bugüne kadar dev Rus enerji şirketin olumlu cevap alamaması diğer bir gerginlik konusu. Şimdi Özbekistan’ın KGAÖ’den de ayrılma ihtimali tartışılıyor.
Faruk Akkan, Moskova, Cihan