Rusya’nın Türkiye ile Ticareti Neden Azalıyor?

HABERRUS - ANALİZ - Türk mallarının Rusya’ya ithalatı, 2024 yılının ilk yarısında %28 oranında azaldı. Bunun başlıca nedenlerinden biri, yaptırım baskısıdır. Uzmanlar, bu baskı nedeniyle AB mallarının Türkiye üzerinden yeniden ihracatının payının düştüğünü belirtiyor. Ancak, ticaret cirosu 2021’e göre hâlâ iki kat yüksek kalmıştır.

Türkiye İstatistik Kurumu TÜİK’in 31 Temmuz’da yayımladığı istatistiklere göre, 2024 yılının ilk yarısında Türkiye’den Rusya’ya yapılan mal ihracatı, 2023’ün aynı dönemine göre %28,3 düşüşle 4,16 milyar dolara geriledi. Geçen yılın aynı döneminde bu rakam 5,8 milyar dolardı.

Aylık İhracat Rakamları

Haziran 2024’te Türkiye, Rusya’ya 670 milyon dolar değerinde mal gönderdi. Bir önceki ay bu rakam 784 milyon dolar iken, geçen yılın Haziran ayında 956 milyon dolar seviyesindeydi. Bu, yıllık bazda neredeyse %30’luk bir düşüşe işaret ediyor.

Türkiye’nin İthalatında Enerji Ürünlerinin Rolü

Geçtiğimiz yıl, Türkiye, Rusya’nın diğer ülkelerle ticaret cirosunda %8 ile üçüncü sırada yer aldı. Ancak bunun büyük bir kısmı Türkiye’nin Rusya’dan yaptığı ithalatlardan kaynaklanıyordu ve bu ithalatlar ağırlıklı olarak enerji kaynaklarından oluşuyordu. 2024’ün ilk yarısında, Rusya’nın Türkiye’ye yaptığı arz 22 milyar doları buldu. Bu rakam, 2023’ün aynı dönemine göre %10 daha azdı. Ocak-Haziran 2024 döneminde, bu ithalatın %70’inden fazlası (16 milyar dolar) Rus mineral yakıtlarından (petrol, gaz, kömür) sağlandı.

Ekonomik Kalkınma Bakanlığı, 2022-2023’teki yüksek bazın arka planında ticaret cirosunda bir azalma olduğunu belirtti. Ancak, salgın öncesi göstergelerle karşılaştırıldığında Rusya-Türkiye ticaret cirosunun iki kattan fazla arttığını vurguladı. Türkiye’nin Rusya’ya ihracatı, 2021 yılının ilk yarısına göre 1,6 kat arttı. Bakanlık, maliyet göstergelerindeki düşüşe rağmen, 2024’ün ilk çeyreğinde fiziksel hacmin aynı seviyede kalmasının da önemli olduğunu ifade etti.

Avrupa’dan Yeniden İhracatta Azalma

RANEPA’nın kıdemli araştırmacısı Alexander Firanchuk, Türkiye’nin, ABD ve AB yaptırımları karşısında 2022’den bu yana dost olmayan ülkelerden Rusya’ya mal tedariği için önemli bir merkez haline geldiğini belirtiyor. 2023 yılında, Türkiye’nin Rusya’ya ihracatı 2021’in yaklaşık iki katı oldu. Firanchuk, bu büyümenin önemli bir kısmının Avrupa mallarının Türk aracılar aracılığıyla tedarik edilmesinden kaynaklandığını, ancak bu konuda doğrudan bir istatistik bulunmadığını ekliyor.

TÜİK’in ayrıntılı verilerine göre, yılın ilk yarısında Türkiye’nin ekipman ve mekanik cihaz ihracatı (Ekonomik Faaliyet: kazanlar, jeneratörler, türbinler, içten yanmalı motorlar, pompalar, kaldırma mekanizmaları vb.) Rusya’ya 961 milyon dolar olarak gerçekleşti. Bu, 2023’ün ilk yarısına (1,32 milyar dolar) kıyasla %27 düşüştü. Elektrikli ekipman ihracatı (grup 85) %48 düşüşle 205 milyon dolara geriledi. Türkiye’den Rusya’ya plastik ve bunlardan üretilen ürünlerin tedariği ise 249 milyon dolara düştü (yıllık bazda 347 milyon dolardan eksi %28).

Makroekonomik Analiz ve Kısa Vadeli Tahmin Merkezi’nin önde gelen uzmanı Andrey Gnidchenko, genel ticaret sistemi verilerine göre, yılın ilk yarısında Rusya’ya ihracatın bir önceki yılın aynı dönemine göre %22,1 düşüşle 3,79 milyar dolar olarak gerçekleştiğini belirtiyor. Gnidchenko, özel ticaret sistemi kullanarak üretilen alternatif verilere göre, yılın ilk yarısında Rusya’ya ihracatın %22,1 düşüşle 3,79 milyar dolar olarak gerçekleştiğini belirtiyor.

Ödemelerle İlgili Sorunlar

Yaptırım riskleri nedeniyle, Rusya’dan Türkiye’ye yapılan ödemelerde sorunlar yaşandığına dair yılın başından bu yana düzenli olarak haberler çıkıyor. ABD’nin üçüncü ülke bankalarına yönelik yaptırım tehditleri, Türk bankalarının Rus müşterilere yönelik işlemleri konusunda daha ihtiyatlı olmasına neden oluyor. Uluslararası taşımacılıkta uzmanlaşmış Rusta şirketler grubu, Türkiye’nin ana lojistik merkezi olarak çalışmanın hâlâ zor olduğunu belirtiyor. Türkiye’ye doğrudan ödemelerin yalnızca ilaç, gıda, tüketim malları ve turizm hizmetleri için mümkün olduğunu hatırlatıyorlar. Diğer gruplar için ödemeler ya gelmiyor ya da iade ediliyor. Türk bankaları, Rus müşterilere yönelik süreçleri gözden geçiriyor ve gereksinimleri sıkılaştırıyor. Bu durum, ABD’nin Türk bankalarına ikincil yaptırım uygulama tehdidinden kaynaklanıyor.

Strateji Ortakları danışmanlık şirketinin proje yöneticisi Roman Samoilov, Ocak 2024’te ödemelerle ilgili durumda hafif bir iyileşme olduğunu, Türk bankası Emlak Katılım’ın bazı mal grupları için para transferi yapmaya başladığını belirtiyor. Ancak, birçok ihracatçı durumun iyileşmesi konusunda kötümser olmaya devam ediyor.

Türkiye’nin Rusya’dan İthalatına İlişkin Beklentiler

Firanchuk, yılın ilk yarısında Rusya’dan tüm ülkelere yapılan toplam ihracat hacminin neredeyse hiç değişmediğini (Rusya Merkez Bankası’na göre eksi %1,3) belirtiyor. Rusya’nın Türkiye’ye yaptığı arzdaki düşüş (eksi %10,3), Türkiye’nin ithalatındaki genel düşüşle (eksi %8,4) tutarlı. Bu durum, yaptırım baskısının Rus mallarının Türkiye pazarına arzının genel dinamiklerini belirlemediğini gösteriyor.

Gnidchenko, Türkiye’nin Rusya’dan yaptığı ithalattaki azalmanın “nispeten küçük” olduğunu ve bunun ana hacminin ciddi yaptırım baskısı altında olmayan hammaddelerden gelmesiyle açıklandığını kabul ediyor.

Yılın ikinci yarısında Rus ürünlerinin ithalat rakamlarını etkileyecek önemli bir faktör, Türkiye’nin yerli üreticileri desteklemek ve iç pazarda fiyatların düşmesini önlemek amacıyla 21 Haziran - 15 Ekim 2024 tarihleri arasında buğday ithalatını durdurma kararıdır. Samoilov, Türkiye’ye yapılan tahıl tedarikinin hacminin azalacağını ve bunun da gübre ihracatını etkileyeceğini belirtiyor.

Özetle, Türkiye ile Rusya arasındaki ticaret hacmindeki azalma, yaptırım baskıları, ödemelerde yaşanan zorluklar ve yeniden ihracattaki düşüş gibi birçok faktörden kaynaklanıyor. Bu durum, iki ülke arasındaki ticaret ilişkilerinin geleceğini şekillendirecek önemli dinamiklere işaret ediyor.