Moskova'nın Etkisi Azalıyor, Pekin ŞİÖ ile BDT Ülkelerini Kendine Çekiyor
HABERRUS - Şanghay İşbirliği Örgütü (ŞİÖ) zirvesinde, bu yılın ev sahipliğini üstlenen Çin, küresel yönetişim konusunda yeni bir girişim sundu. Çin Devlet Başkanı Şi Cinping’in beş maddelik önerisi, uluslararası hukuk normlarına uyulmasını, çok taraflılığın savunulmasını, çifte standartların reddedilmesini ve ülkelerin büyüklüğü veya gücüne bakılmaksızın eşit katılımını vurguladı. Bu öneri, ABD ve Batı’nın savunduğu uluslararası ilişkiler sistemine karşı bir alternatif olarak değerlendiriliyor.
ŞİÖ’nün Yeni Küresel Yönetişim Vizyonu
Şi Cinping’in sunduğu girişim, somut siyasi kararlar içermese de, yeni bir dünya düzeni önerisi olarak dikkat çekti. Bu düzenin, Batı merkezli uluslararası ilişkiler sistemine karşı bir alternatif olarak tasarlandığı açıkça görüldü.
Orta Asya ülkeleri, Çin’in bu girişimini destekledi.
İlk olarak Beyaz Rusya Devlet Başkanı Aleksandr Lukaşenko, "egemen eşitlik, uluslararası hukukun üstünlüğü ve çok taraflılık" ilkelerini vurgulayarak öneriyi desteklediğini belirtti.
Orta Asya Liderlerinin Görüşleri
Kazakistan Devlet Başkanı Kasım Cömert Tokayev, karşılıklı güven eksikliği ve geleceğe yönelik sorumlulukların, sorunların yalnızca birlikte çözülebileceğini gösterdiğini ifade etti. Tokayev, Çin’in "Tek Kuşak, Tek Yol" projesi ile Avrasya Ekonomik Birliği gibi büyük projelerin daha da geliştirilmesi ve uyumlaştırılması gerektiğine dikkat çekti.
Özbekistan Devlet Başkanı Şevket Mirziyoyev, çok taraflı işbirliğinin güncel görevlerine değinerek, Taşkent’teki ŞİÖ Bölgesel Antiterör Yapısı bünyesinde kurulan Evrensel Tehdit ve Güvenlik Meselelerine Karşı Mücadele Merkezi ile Duşanbe’deki Antinarkotik Merkez’in açılışını memnuniyetle karşıladığını belirtti. Tacikistan Devlet Başkanı Emomeli Rahmon da bu öneriye katılarak, Duşanbe’nin içme suyu ve buzulların korunmasına yönelik küresel girişimlerini hatırlattı.
Kırgızistan Devlet Başkanı Sadır Caparov, ŞİÖ’nün çalışmalarının ana odak noktalarından birinin "Orta Asya merkezli uluslararası bir ulaşım ağı oluşturmak" olabileceğini söyledi. Caparov, ŞİÖ üyesi ülkelerin projelerine, gözlemci ülkelerin ve diyalog ortaklarının yanı sıra örgüte üye olmayan ülkelerin de katılabileceğini, böylece Asya ile Avrupa arasındaki diyaloğu güçlendireceğini vurguladı.
Türkmenistan Devlet Başkanı Serdar Berdimuhammedov, zirveye onur konuğu olarak katılarak, küresel yönetişim fikrinin, Aşgabat’ın uluslararası ilişkilerin mimarisini geliştirme sürecine ilişkin kavramsal vizyonuyla örtüştüğünü belirtti. Berdimuhammedov, Türkmenistan ile ŞİÖ arasındaki ilişkilerin belirleyici vektörünün ekonomik alan olduğunu ifade etti.
Orta Asya Ülkelerinin Öncelikleri ve Avrupa Birliği ile İşbirliği
Orta Asya ülkelerinin liderleri, kendi ülkelerini en çok ilgilendiren konulara değinirken, Avrupa Birliği (AB) ile ortak projelerin sürdürülmesi gerektiğini vurguladı. Güney Kafkasya ülkeleri Azerbaycan ve Ermenistan da ŞİÖ’ye üye olma isteğini dile getirdi. Ancak Azerbaycan’ın üyelik başvurusu, Hindistan tarafından Pakistan’ın Azerbaycan’a desteğini hatırlatarak engellendi. Ermenistan’ın üyelik başvurusu ise Pakistan tarafından reddedildi.
ŞİÖ’nün Tarihçesi ve Önemi
Şanghay İşbirliği Örgütü, Haziran 2001’de Çin, Rusya, Kazakistan, Tacikistan, Kırgızistan ve Özbekistan liderleri tarafından kuruldu. Daha sonra örgüte Hindistan, Pakistan, İran ve Beyaz Rusya da katıldı. ŞİÖ üyesi ülkelerin toprakları, Avrasya’nın %65’ini kapsarken, nüfusu ise 3,5 milyarı buluyor; yani dünyanın nüfusunun neredeyse yarısına denk geliyor. Üye ülkelerin toplam Gayri Safi Yurtiçi Hasılası (GSYİH) ise 24,6 trilyon doları aşmakta.
Bağımsız Devletler Topluluğu’nun (BDT) Yeni Yönelimi
BDT’nin ilk işlevi, Sovyetler Birliği’nin dağılmasından sonra ülkeler arasında medeni bir ayrılış süreci sağlamaktı. Ancak bu işlevini tamamlayan BDT, şimdi Pekin’e doğru yöneliyor.
Bu süreçte BDT, Moldova ve Güney Kafkasya’yı (Gürcistan hariç, çünkü Gürcistan daha önce BDT’den ayrılmıştı) kaybediyor. ŞİÖ’nün çekim gücü, BDT ülkelerinin bu örgüte katılma isteğini artırıyor.