HABERRUS - Türkmenistan Devlet Başkanı iktidarı devretmeye hazırlanıyor.

Sovyetler Birliği’nden ayrılan ülkelerden en kapalı olanı Türkmenistan’da büyük bir olay yaşandı. Türkmen Cumhurbaşkanı Gurbanguli Berdimuhamedov, oğlu Serdar'ı başbakan yardımcılığına atadı.

Başkanın varisinin ani kariyer yükselişi beraberinde bir çok soruyu da getirdi.

Yıllardır siyasi hayatta hiçbir değişikliğin olmadığı Türkmenistan gibi bu kadar kapalı ve otoriter bir ülke için bu olay büyük değişimler vaat ediyor.

Rus "Lenta.ru" yakın zamana kadar gelecek için büyük planlar yapan ‘tüm Türkmenlerin koruyucu azizi’ Türkmen Başı’nın gerçekten emekli olup olmadığını tüm yönleriyle masaya yatırıyor.

Türkmenistan'da başbakanlık görevi yok, bakanlar kuruluna devlet başkanı kendisi başkanlık ediyor, bu yüzden başbakan yardımcılığı görevi cumhurbaşkanlığından sonra en önemli ikinci görev olarak kabul ediliyor.

Aşiret ilişkisinin güçlü olduğu Türkmenistan'da başbakan yardımcılığı görevi, cumhurbaşkanlığı için bir sıçrama tahtası olarak kabul ediliyor.

Berdimuhamedov'un kendisi de bu yolu izledi. Mütevazi bir sağlık bakanı iken Başbakan Yardımcısı olarak, Türkmenbaşı adıyla tanınan Türkmenistan'ın ilk cumhurbaşkanı Saparmurat Niyazov'un yakın çevresine girdi. Berdimuhamedov'un ulusun liderinin gayri meşru oğlu olduğuna dair söylentiler bile vardı, iddiaya göre bu onun kariyer başarısını açıklıyordu. Kırsalda çalışan basit bir dişhekiminin hızlı yükselişini bu dedikodulara bağlayanlar bile oldu.

Ancak Başbakan Yardımcısının göze çarpmayan geçmişi ve alçakgönüllülüğü onun ana kozu haline geldi.

Niyazov öldüğünde, Türkmen otokrasi modelini koruyacak, bir tasfiye başlatmayacak ve Türkmenbaşı'nın ortaklarının otoritelerini, nüfuzlarını ve sermayelerini korumalarına izin vereceği düşüncesiyle Gurbanguli Berdimuhamedov yeni başkan olarak kabul gördü.

Aşiret kimliği, etnik ve dinsel kimlikten daha önemli

Kendisine cumhurbaşkanlığı getiren Berdimuhamedov'un bir diğer avantajı da, Niyazov gibi en nüfuzlu Türkmen aşireti olan Tekelerden gelmesiydi.

Türkmen toplumunda aşiret kimliği, etnik ve hatta dinsel olmaktan daha önemlidir; aslında, Türkmenistan'da aile, sadece kan bağıyla akraba olanlar değil, tüm aşiret arkadaşları olarak anlaşılır.

Bu nedenle Berdimukhamedov'un Teke aşiretine mensup olması Türkmenbaşının akrabaları için konumlarının yüksek kalacağının garantisiydi.

1980'lerde Aşkabat'ta çalışan ve yaşayan siyasi gözlemci ve gazeteci Vladimir Ardaev, Lenta.ru ile yaptığı röportajda, Sovyet dönemindeki aşiret yaşam tarzının Türkmenler için çok şey ifade ettiğini ve siyasi sistemde belirleyici bir rol oynadığını kabul ediyor.

Aşiret yaşam tarzına karşı mücadelenin uzun sürmediği ülkede, SSCB’nin çöküşüyle Sosyalizmi inşa etmeden, eski sendika cumhuriyetleri, egemen uluslar inşa etmeye koyuldu.

Komünizm ideolojisi yerine, Türkmenistan anlaşılabilir bir kabile devlet yapısı modeline geçti.

Ülkenin ilk kurucu lideri Niyazov, Tekeli olduğunu hatırladı ve böylece ülkede klan-akrabalık gayri resmi ilişkileri o zamandan beri gücü dikey olarak belirledi.

Türkmenbaşı'nın ölümünden hemen sonra milletin yeni liderinin kim olacağı belli oldu: Berdimuhammedov cenaze komisyonuna başkanlık etti. Sonuç olarak, alçakgönüllü doktor seçkinlerin umutlarını karşılayamadı.

Başkan olduktan sonra, öncelikle Niyazov'un çevresini temizledi, yönetici elit baskı altına girdi.

Selefinin örneğini takiben, Arkadağ (Türkmen koruyucu azizi) unvanını aldı.

Serdar Berdimuhamedov'un başbakan yardımcılığına atanması

Serdar Berdimuhamedov'un başbakan yardımcılığına atanması Türkmenistan'da heyecan yarattı İktidarın geçişi, Berdimuhammedov ölümcül hastalığı ve cumhurbaşkanının görevlerini yerine getirememesi hakkındaki söylentilerin yeniden yayılmasına neden oldu.

2019 yazında, neredeyse bir ay aniden ortadan kaybolduğunu ve ardından medyanın ulus liderinin ölümünü bile bildirdiğini habrler hatırlatıldı.

Gurbanguly Berdimuhamedov, ölümüne dair söylentilerin ortaya çıktığı 5-15 Temmuz 2019 tarihleri arasında halk arasında görünmüyordu.

Medyada ayrıca, aralarında tanınmış bir anestezistin de bulunduğu bir Türk doktor ekibinin Türkmenistan’ın başkentine birkaç ay önce geldiği bildirildi. Nedeni Türkmen liderin annesinin ciddi bir hastalığı olduğu iddia edildi.

Bu olaydan bir yıl sonra Gurbanguly Berdimuhamedov, tekrar ortadan kayboldu ve sadece Eylül ayında kamuoyuna çıktı. Ve ortaya çıkar çıkmaz, derhal anayasa reformu ve modası geçmiş iktidar kurumları hakkında konuşmaya başladı.

Berdimuhamedov, parlamentoyla birlikte Türkmenistan'ı modernize etmeye başladı.

Tek meclisli yerine geçen yılın sonunda iki meclisli bir yasama meclisi çalışmaya başladı. Yaşlılar Konseyi, kabile aksakallarının her yıl başkana onay verdiği ve kararlarını otomatik olarak onayladığı bir danışma organı olan parlamentonun üst meclisi (senato) oldu.

Alt meclis, 2018'de seçimleri kazanan siyasi partilerin milletvekillerini içeriyor. Omurga üç siyasi güçten oluşuyor - Demokrat Parti, Sanayici ve Girişimciler Partisi ve Tarımsal Parti. Hepsi de her zaman, eksiksiz ve sorgusuz sualsiz Başkan'ı destekliyor.

Parlamento reformundan sonra, Berdimuhamedov kendisine ömür boyu bir senatör statüsü verdi.

Ülkeden ihraç edilen Türkmen aktivistler ve insan hakları savunucuları Türkmenistan’da yaşanan bu gelişmelerde “Kazak Modeli” unsurlarını görüyorlar.

Kazakistan’da Nursultan Nazarbayev cumhurbaşkanlığından ayrıldı ancak savunma ve dış politika konularında ana danışma organı olan Güvenlik Konseyi başkanlığını sürdürdü.

Aynı şekilde, Gurbanguly Berdimuhamedov’un kendisini getirdiği ömür boyu senatörlük statüsü, geniş yetkilere sahip en yüksek devlet memuru olarak, Berdimukhamedov'un istifa etmesi halinde bile iktidarı elinde tutmasına izin verecek.

Asıl mesele, sadık bir figürü başkan olarak atamak ve önceden transit geçiş için zemin hazırlamaktır. Oğlu Serdar bunun için en uygun aday. Ancak bazı yorumlara göre, Berdimuhamedov'un favorisinin oğlu Serdar olmadığı, şu anda Avrupa'da okuyan torunu Kerim.

Berdymuhamedov sık sık torunu Kerim ile halka açık yerlerde görünüyor, ata biniyor, müzik videoları kaydediyor, spor salonunda antrenman yapıyor ve torunu gezilerde dedesine eşlik ediyor.

Söylentilere göre, mevcut liderin halefi olarak görmek istediği oğlu Serdar değil torunu Kerim'dir.

Ancak torunu henüz 18 yaşında ve devlet yönetiminde görev almadı, henüz çok genç.

Berdimuhamedov, görünüşe göre Halef Operasyonu başarılı olursa, oğlu Serdar'ın devlet başkanı olduktan sonra, torunu Kerim'i Başbakan Yardımcısı olarak atayabileceğini ve ardından Cumhurbaşkanı olacağını umuyor.

Serdar'ın adı Türkmence'de "lider" anlamına geliyor, ancak 39 yaşındaki potansiyel halef henüz liderlik nitelikleriyle parlamadı.

Ülke çapında seyahatlerde ve hatta babasıyla yaptığı toplantılarda kafası karışıkmış gibi bir izlenim veriyor.

Rusya Dışişleri Bakanlığı Diplomatik Akademisi'nde okurken kendisiyle şahsen iletişim kuranlar, bunun yanlış bir izlenim olmadığını belirtiyorlar.

Serdar’ın çok hırslı ve maksatlı biri olmadığı, her şeyi bir hevesle mi yoksa babasının emriyle mi yaptığının anlaşılmadığı yorumlarında bulunuyor.

Serdar, akademik eğitim almadan çok önce kariyer basamaklarında yükseldi. Başbakan Yardımcısı olarak atanmadan önce, Türkmenistan Yüksek Kontrol Odası'na başkanlık etti. Bundan önce Sanayi ve İnşaat Üretim Bakanı olarak çalıştı. Bir yıldan fazla bir süre Akhal velayat'a (bölgesel-idari bölge) başkanlık etti. Cenevre'de BM Türkmen misyonunda üç yıl çalıştı.

Bu kadar çeşitli mesleki deneyime rağmen Serdar, çığır açan reformlarla hatırlanmadı ve hitabetle parlamadı.

Türkmenistan sakinleri onu daha çok babalarının gölgesi olarak görüyor.

Serdar'ı tanıyan Rus uzmanlar, ülkede olup bitenlerin farkında olduğuna inanıyor.

İktidarın geleceği ekonomiye bağlı

Orta Asya uzmanı Rafael Sattarov, Berdimuhamedov rejiminin halka sunduğu ücretsiz yaşama dayalı olduğuna dikkat çekiyor.

Kurucu lider Niyazov'dan beri Türkmenler, gaz ve diğer hizmetlerin parasını ödemiyor. Halka bu hizmertler ücretsiz sunuluyor. Mevcut iktidarın gücü bir nevi bu politikaların geleceğine dayalı.

Ancak son yıllarda, enerji fiyatlarındaki küresel düşüşün ardından, ülke ekonomisi keskin bir şekilde çöküş yaşıyor.

Türkmenistan'da gaz hala ana ihracat malı. Sakinler, konut ve toplumsal hizmetler için ödeme yapmak zorunda kaldılar. Maliyet hala düşük, ancak çoğunluk için önemli bir harcama kalemi haline geldi.

Türkmen makamlarının rejimi sürdürmek için etkili bir diğer enstrümanı da korku.

Ülkenin güç aygıtı son derece geniş yetkilere sahip. Rus uzman Sattarov, “İnsanların sindirilmesi fantazmagorik biçimlere bürünüyor” diyor.

Polis, özel servisler ve ordu Berdimuhamedov'u destekliyor çünkü kendi yolsuzluk ikramiyeleri iktidar tarafından karşılanıyor

Polis, özel servisler ve ordu yün ticaretini, ünlü Türkmen halılarını, Akhal-Teke atlarını ve uyuşturucu kaçakçılığını kontrol ediyorlar. Polis, özel servisler ve ordu Berdimuhamedov'u destekliyor çünkü kendi yolsuzluk ikramiyeleri iktidar tarafından karşılanıyor.

Rus Uzman, "Güvenlik görevlileri bu beslenmeden yoksun bırakılırsa, çöküş kaçınılmaz olacak ve rejim direnmeyecek ve yüce" Türkmen hamisi "nin kişilik kültünden hiçbir iz kalmayacak.

Rejimin istikrarının garantisi, sermayelerinin korunması anlamına geliyor

Yolsuzluk programlarında sadece kolluk kuvvetleri değil, mahkemeler, milletvekilleri, yerel makamlar da pay sahibi. Hepsi de rejimin istikrarının garantisini istiyor, bu da sermayelerinin korunması anlamına geliyor.

Türkmen lider tüm bu güç dengelerinin ortasında riskli bir oyun oynuyor ve oğlunu onları sakinleştirmek için başbakan yardımcısı olarak atadı. Böylece sisteme bir işaret veriyor: Sermayeniz ve nüfuzunuz başkanlık geçişinden sonra sizinle kalacak.

Güç dengelerini elinde tutan çevrelere, panik ve tedirginlik olmadığını, getireceği halefin kendilerinden birisi olduğu bu da ülkedeki her şeyin değişmeden kalacağı anlamına geldiği mesajını veriyor.

Rus siyaset bilimci Rafael Sattarov Türkmenistan'da planlanan geçiş senaryosunun sorunsuz ilerleyeceğinden şüphe ediyor: ‘Orta Asya liderlerinin çocuklarının entelektüel düzeyi soruları gündeme getiriyor. Serdar'ın yurtdışındaki eğitimi bile yönetim becerilerini kazanmanın garantisi değildir. Türkmen seçkinleri ve güvenlik görevlileri onun zayıf bir halef olduğuna karar verirse, iktidar geçişi engellenecek.’ diyor.

Ülkede sosyal ve ekonomik gerilimler artıyor

Ayrıca ülkede sosyal ve ekonomik gerilimler artıyor. Rus uzman, Türkmenistan'da gıda krizinin üst üste üçüncü yıldır devam ettiğine dikkat çekiyor. İnsanlar mağazalardan temel ürünleri satın alamazlar. Market kuyruğunda yetkililer arasında kavgalar, skandallar ve eleştiriler var.

Türkmenler, birkaç yıl öncesine kadar imkansız olarak düşünülen bir şekilde kurnazca iktidarı eleştiriyor.

Rus uzman, temel geçim kaynaklarından mahrum kalan sıradan insanların hoşnutsuzluğunun rejimlerin çökmesine yol açtığı "Arap Baharı" deneyimine işaret ediyor.

Önlemler alınmazsa, Berdimuhamedov'un tüm planları boşa gidebilir.

Türkmenler paraların üzerine "Haramdağ" "defol git" yazıyorlar

Türkmenler para banknotların üzerine "Haramdağ" yazıyorlar. Bu kelime "Arkadağ" yani Türkmen Başından sonra iktidara gelen ve kendisini ‘Arkadağ’ (Türkmen koruyucu azizi) unvanını alan Berdimuhamedov’a ithafen "Haramdağ" olarak değiştirilerek yazılıyor.

Türkmence "günah" kökü olan "haram" kökü içerir. Yani Türkmenler başkana günahkar diyorlar ve banknotların üzerine "defol git" yazıyorlar. Güvenlik güçleri yazanları bulamıyor.

Carnegie Moskova Merkezi'nde danışman olan Temur Umarov, yakın zamana kadar Orta Asya'daki otoriter rejimlerin nispeten istikrarlı kabul edildiğini söyledi.

Şimdi ulusların liderleri yaşlandı, ancak güç transferinde sürekliliği korumaya çalışıyorlar. Otokrat liderlerin aniden ölmesi durumunda, İslam Kerimov'un ölümünden sonra Özbekistan'da olduğu gibi ülkede de bir belirsizlik olmayacak. Geçiş planına göre çocuklar, en azından geçici olarak ülkeye liderlik edecekler.

Bu süre zarfında, seçkinler bir sonraki adımda ne yapacakları konusunda anlaşabilecekler ”diye açıklıyor.

Ancak Rus uzman, Orta Asya'da iktidarın devri için geliştirilen senaryoların çoğu zaman işe yaramadığına dikkat çekiyor.

Uzman, Serdar Berdimuhamedov'un başbakan yardımcılığına atanmasını Türkmen elitlerinin yedek geçiş planının geliştirilmesi olarak görüyor.

Aynı zamanda Berdimuhamedov’un henüz görevinden ayrılmayacağına inanıyor ve potansiyel lider adayının yalnızca yüksek mevkilere getirilerek değil, aynı zamanda halk nezdinde gerçek siyasi nüfuz elde ettiklerinde iktidarın değişmesinden bahsetmenin mümkün olduğu henüz Türkmen liderin oğlu Serdar’ın halk nezdinde böyle bir etkisinin olmadığını vurguluyor.