Ukrayna: Bir haftada iki kriz
Ocakta imzalanan anlaşmayla Rusya ile Ukrayna arasında sık sık patlak veren doğalgaz krizlerinin artık geçmişte kaldığına hükmedilmişti. Ancak bu hüküm bir ay geçmeden yanlış çıktı; zira bu hafta yine iki ülke arasında kısa süreli olsa da bir kriz çıktı.
Kriz, Ukrayna'nın Rusya'ya olan şubat ayı doğalgaz borcuyla ilgiliydi. Putin'in 'Gazı keserim' tehdidi işe yaradı ve Ukrayna borcunu ödedi ve böylece kriz başkalarını etkilemeden sona erdi. Bu kriz bu hafta yaşanan birinci krizdi. Bir de ikinci kriz yaşandı bu hafta. Bu da doğrudan Rusya ile ilgili değil daha çok Ukrayna doğalgaz devlet şirketi Naftogaz ile bu şirkete Rus ve Orta Asya gazını sağlayan bir aracı şirket arasındaydı.
Bu aracı şirket RosUkrEnergo (RUE) adlı bir offshore şirketi. RUE, esasen başka bir offshore şirketinin devamı sayılır. Bu şirket Türkmen doğalgazını geçmiş yıllarda Ukrayna ve daha sonra Avrupa'ya pazarlayan EGG adlı 2001 yılında Macaristan'da kurulmuş bir şirket. 2001 yılı Aralık ayında Gazprom ve Naftogaz ile Türkmen doğalgazının Ukrayna'ya sevkiyatı konusunda aracılık sözleşmesi imzalayan EGG daha sonra medyada çıkan Rus organize suç örgütleriyle ilgisi olduğu yönündeki haberler üzerine şaibeli şirket olarak görülmeye başlanmış ve Rus lider Putin ile zamanın Ukrayna lideri Kuçma'nın Kırım'da yaptıkları zirvede vardıkları mutabakat sonucu faaliyetlerine son verilmiş, iki lider bu şirketin faaliyetlerinin yeni kurulan RUE şirketi tarafından devam ettirileceğini açıklamışlardı.
Putin ile Kuçma'nın 2004 yılı Temmuz ayında Kırım'da yaptıkları zirveden sonra doğmuş olan RUE değişik ve ilginç bir şirket. RUE'nin yüzde 50 hissesi Gazprombank'ın (ki bu banka Gazprom'un bir yan kuruluşu ve kontrol de tabii ki Gazprom'da); geriye kalan yüzde 50'si Raiffeisen Investment adlı şirkete ait. Raiffeisen Investment ise Avusturya merkezli Raiffeisen Bankası'nın bir yan kuruluşu. Rus haber ajansı Interfax'a göre, iki Ukraynalı işadamı Raiffeiden Investment'ın hissedarları olarak görünüyor. Bunlardan Dimitro Firtaş yüzde 90, Ivan Fursin adlı diğer işadamı ise yüzde 10 hisseye sahip durumda. Fursin, Ukrayna eski devlet başkanı Leonid Kuçma'nın yardımcılarından Levoçin ile bağlantılı birisi.
RUE, 2005 yılında o zamanda başbakan ve bugün de başbakan olan Timoşenko tarafından 'suç örgütü' olarak ilan edilmiş, Ukrayna gizli servisi SBU'nun şirketle ilgili araştırma-soruşturma açması istenmişti. Bunun ardından da SBU Başkanı Turçhinov şirket hakkında soruşturma açıldığını açıklamıştı. Ne var ki, bu soruşturma daha sonra Turçhinov'un aniden görevden alınmasıyla rafa kaldırılmış ve bir daha bu konudan hiç söz edilmemiş, ayrıca soruşturmayı yürüten SBU ajanı Kozemyakin de başka bir göreve atanmıştı.
Daha önce de bu köşede bu özelliklerini anlattığım RUE geçen ocakta yapılan anlaşmayla artık devre dışı bırakılmış bulunuyor; ancak RUE bunu hazmedemediğinden olsa gerek hâlâ problem çıkarıyor. Nitekim, Başkan Yuşenko'nun emriyle SBU ajanları Naftogaz merkezine bu hafta bir baskın yaparak birtakım araştırmalar yapmış bulunuyor. İddialara göre, SBU'nun araştırma konusu RUE'nin kendisine ait olduğunu öne sürdüğü 800 milyon dolar değerindeki 222 milyar metreküp gaz. SBU sözcüsü Ostapenko gazın Naftogaz'a değil RUE'ye ait olduğunu söylüyor.
Bu rezerve gaz konusu bugün mahkemeye intikal etmiş bulunuyor. Yeri gelmişken söyleyelim, birçok gözlemciye göre Başkan Yuşenko RUE adına, Başbakan Timoşenko da devlet adına hareket ediyor ve bu yüzden ortada ilginç bir iktidar mücadelesi yaşanıyor.
RUE konusu nasıl sona erecek, rezerv gaz kimin olacak, henüz bir tahminde bulunamıyoruz; ancak bu konunun bugün yaşanan iktidar (belki de çıkar) mücadelesinin önemli bir safhası olduğunu biliyoruz. Çoktandır değinmediğimiz Ukrayna konusuna önümüzdeki günlerde başka konularla mutlaka değineceğiz; çünkü bu ülkede olanlar bizi de pek çok bakımdan ilgilendiriyor.